Rechtvaardige mobiliteit: what’s in a name?
Is rechtvaardige mobiliteit echt een nieuw begrip? Of betekent het hetzelfde als duurzame mobiliteit? Of vullen beide elkaar aan?
Collega Els legde de Vlaamse mobiliteits- en beleidsmakers tijdens 5 keynotes in evenveel provincies uit wat ze te winnen hebben als ze met een rechtvaardige bril naar mobiliteit kijken.
Mobiliteit is geen doel op zich
Mobiliteit gaat over zorgen dat mensen geraken waar ze moeten (of willen) zijn. Over activiteiten, diensten, mensen, werk en hobby’s bereikbaar maken voor iedereen. Het is dus zoveel meer dan mensen van A naar B krijgen, van wegen aanleggen of paaltjes zetten. Het gaat over mensen op weg zetten, letterlijk én figuurlijk. Zonder drempels; zowel letterlijke, zoals stoepen en opstapjes, maar ook figuurlijke, zoals kostprijs, competenties en beschikbaarheid.
En dan kom je al gauw uit bij een begrip als rechtvaardige mobiliteit. Is dat iets anders dan duurzame mobiliteit? Ja, maar ook weer niet helemaal, want duurzaam is pas duurzaam als het ook rechtvaardig is. Om een beter zich te krijgen op welke lading de term dekt is het misschien gemakkelijker om met het tegenovergestelde te beginnen.
ONrechtvaardig want ONgelijk
Hoe onrechtvaardig is het dat niet iedereen kan fietsen? Of dat er meer parkeerplaatsen dan Vlamingen zijn. Of wat te denken van die duizenden afgeschafte bushaltes en buslijnen. En dat er maar 17% van die haltes écht toegankelijk is voor iedereen?
We moeten vaststellen dat ons huidig mobiliteitssysteem sterk gebaseerd is op autobezit. Dat zorgt voor ongelijkheid. En dat ons verkeer asocialer wordt in plaats van socialer. De snelsten hebben meer rechten dan de minder snelle. Dat de lasten onevenredig verdeeld zijn in verhouding tot de voordelen. Al die kleine en grote onrechtvaardigheden en ongelijkheden zorgen voor verschillen in bereikbaarheid. En net dat verschil heeft een grote maatschappelijke impact die niet altijd zichtbaar is, tenzij je er aandacht voor hebt. En dat is wat rechtvaardige mobiliteit (of Transport Justice) doet: je met een andere blik naar ons mobiliteitssysteem laten kijken.
Er zijn mensen die er altijd geraken, altijd ergens te laat geraken of er soms niet geraken, en mensen die er echt nooit geraken. Er zijn er die veel vervuilen, hinder en onveiligheid veroorzaken en zij die daar minder aan bijdragen maar er wel meer last van hebben. Kinderen bijvoorbeeld. Of ouderen. Neem je een moment om alles eens vanop een afstand te bekijken, dan valt de ongelijkheid en de daarbij horende onrechtvaardigheid al snel op. Onrechtvaardige mobiliteit raakt dus zo aan fundamentele mensenrechten. We weten namelijk dat ons mobiliteitsbeleid op dit moment de bestaande verschillen vergroot eerder dan ze te verkleinen. Er is dus dringend actie nodig.
5 tips om in actie te schieten tegen onrechtvaardigheid
Onderzoek bewijst dat een rechtvaardiger mobiliteitssysteem alleen maar voordelen heeft. In termen van verkeersveiligheid, duurzaamheid, integratie en maatschappelijk welzijn voor iedereen. Mobiliteit is dus een krachtige hefboom om onrechtvaardigheid en ongelijkheid te bestrijden. Uit haar vijf keynotes selecteerde Els alvast deze actiepunten voor beleidsmakers om er werk van te maken.
1. Ga geen moeilijke of gevoelige thema’s uit de weg
Ja, mobiliteit zorgt soms voor hoogoplopende discussies of zelfs polarisering. Maar er bestaan goede en beproefde manieren om de zaken vlot te trekken. Participatie is één van de krachtigste tools in de box.
2. Kijk over muurtjes
Je staat er nooit alleen voor. Er is al heel veel expertise bij collega’s van andere diensten zoals welzijn, lokale economie, integratie & gelijke kansen, jeugd … Of haal inspiratie in andere gemeenten, provincies, regio’s (of zelfs nog verder), en overleg met hogere beleidsniveau’s en intercommunales. Ten slotte heb je ook veel medestanders en experts uit het middenveld die klaar staan met raad en daad.
3. Kijk vanuit kindperspectief
Wat goed is voor een 8-jarige is goed voor iedereen, jong én oud. Wissel van perspectief en bekijk mobiliteit eens wat vaker vanuit het standpunt van kinderen en jongeren. Je zal versteld staan van de impact van bv. een Schoolvervoerplan, een Schoolroutekaart of een Verkeerseducatieve Route.
4. Vertrouw op objectieve data
Buikgevoel is zelden een goede basis voor toekomstgericht mobiliteitsbeleid. Er zijn heel wat data, tools en onderzoek beschikbaar om vooroordelen en emoties uit te schakelen. Denk aan Telraam, ons onderzoek duurzame mobiliteit, ParkPAD, PING …
5. Leer en laat ervaren
De fiets is een heel democratisch vervoermiddel. Dat fietsen levens verandert, weten ze als geen ander bij De Fietsschool waar volwassenen leren fietsen. En soms moet je dingen ook eens (even) radicaal anders doen. Dat lukt bv. met een Autovrije Zondag of een guerilla-actie als VIP’s op de Fiets of tactical urbanism. Laat je creativiteit de vrije loop.
Els Van den broeck
Rechtvaardige mobiliteit, mobiliteitsarmoede of de mobiliteit van 'het genoeg': Els kan je als geen ander anders laten kijken naar onze mobiliteit.
Iedereen mee het (zwem)bad in
Het principe van rechtvaardige mobiliteit is dat iedereen de kansen moet krijgen om te geraken waar die moet zijn. Om dat te illustreren gebruikt Els het beeld van een zwembad. In feite is elke gemeente een zwembad met heel veel baantjes en allerlei types zwemmers. Als beleidsmaker moet jij ervoor zorgen dat iedereen veilig en comfortabel aan de overkant geraakt. Die doelstelling realiseer je duidelijk niet door alle baantjes krak hetzelfde te maken, want dat vergroot de onrechtvaardigheid. Met deze 3 basisprincipes bouw je een inclusief zwembad:
- Toegankelijkheid
Maak duidelijk dat iedereen welkom is in jouw zwembad. Zorg dat de baantjes zijn aangepast aan iedereen, ongeacht zwemstijl, ervaringsniveau of snelheid. Zorg dat mensen de weg naar je zwembad vinden, en communiceer daarover zowel online als niet-digitaal. Werk drempels weg. Dat betekent waarschijnlijk dat je extra hulpmiddelen voorziet voor sommige zwemmers.
- Betaalbaarheid
Zorg voor oplossingen voor mensen die de inkom van je zwembad niet of moeilijk kunnen betalen.
- Beschikbaarheid
Zorg dat de baantjes in je zwembad veilig zijn voor alle types zwemmers. Maak je alle baantjes dan even breed of ga je de beschikbare ruimte toch anders verdelen? Geef ook zwemlessen zodat iedereen uiteindelijk baantjes kan trekken in jouw zwembad.
En bovenal: weet dat er draagvlak is voor rechtvaardig beleid. Mensen willen niet liever dan zwemmen in een zwembad waar iedereen de overkant haalt. Met Mobiel 21 deden we een representatief onderzoek bij 2.000 Vlamingen en vroegen hen naar hun prioriteiten op het vlak van mobiliteit. Veiliger, trager verkeer, een toegankelijk en betaalbaar openbaar vervoer en investeringen in fietsbeleid staan allemaal in de top 3.
Gerelateerde inzichten
Klachtenregen over flexvervoer in Vlaanderen: Wat moet anders?
Het flexvervoer van De Lijn, bedoeld om het openbaar vervoer flexibeler en efficiënter te maken, krijgt felle kritiek van reizigers. Onderzoek van Mobiel 21 naar het vervoer op maat in Gent toont aan aan dat flexvervoer pas werkt als het eenvoudig, laagdrempelig en afgestemd is op de behoeften van minder mobiele personen.
2024 in cijfers
2024 was weer een jaar om te onthouden. Ons jaaroverzicht, netjes verpakt in een infographic boordevol sprekende cijfers, is daarbij het ideale geheugensteuntje.
Samen tegen mobiliteitsarmoede
We maken komaf met mobiliteitsarmoede. Want je kunnen verplaatsen is een basisrecht. Daarom geven we fietslessen aan volwassenen en doen we onderzoek. Iedereen moet kunnen geraken waar hij of zij moet zijn.