Luchtkwaliteit en fijn stof: extra zuurstof voor debat
Ademen. We moeten het allemaal. En we weten dat het levensbelangrijk is. Maar dat vuile lucht ons allemaal een aantal gezonde levensjaren kost, daar staan we niet genoeg bij stil. Wij Belgen horen intussen bij de ijverigste afvalsorteerders in Europa. En zijn terecht verontwaardigd over het PFOS-schandaal en andere zware vervuiling van bodem en water. Maar we vergeten dat we intussen ook van onze lucht een vuilnisbelt maken.
Fijnstof, de stille killer
Meer dan 5 miljoen liter lucht … Zoveel ademt een gemiddelde volwassene per jaar in (en uit)! Kinderen ademen per keer wat minder lucht in, maar ze ademen wel vaker per minuut. Voor baby’s is dat zelfs het dubbele. Zij zijn dus extra gevoelig voor de schadelijke effecten van vuile lucht. En dat al die miljarden liters lucht niet overal even proper zijn, blijkt nog maar eens uit de laatste jaarlijkse beoordeling van het Europees Milieuagentschap (EMA). Die stelt dat blootstelling aan fijn stof in 2018 ongeveer 417 000 vroegtijdige sterfgevallen veroorzaakte in 41 Europese landen. Voor België schat het EMA het aantal vroegtijdige sterftes op 8340 (voor 2014). Het aantal verloren levensjaren komt daarmee op 86 000, een gemiddeld verlies van 7,5 maanden per Belg.
Natuurlijk verliest niet iedereen zoveel maanden van zijn leven door fijn stof. Velen zullen niets verliezen, anderen vele jaren. Uit onderzoek blijkt doorgaans dat fijn stof in heel de wereld het grootste milieugerelateerde risico is wanneer we alle doodsoorzaken en bekende risico’s samen bekijken (Wouter Lefebvre, Onze Lucht, p. 123). Milieugerelateerde risico’s zijn die risico’s die niet aangeboren zijn of niet voor een groot deel veroorzaakt worden door de persoon zelf. De effecten zijn bovendien het grootst bij kwetsbare groepen, zoals jonge kinderen, ouderen en mensen met longziektes.
Europese fijnstofmonitor
Het EMA publiceerde op 17 juni zijn nieuwe fijnstofmonitor voor 323 Europese steden. En daar kan iedereen zien hoe goed of, nog net iets vaker, hoe slecht het met de Europese luchtkwaliteit is gesteld. De monitor verzamelt de gemiddeld gemeten fijnstofconcentraties van de voorbije twee jaar. Daaruit blijkt dat 39% van de steden een goede luchtkwaliteit heeft. Meer dan de helft is dus gebuisd voor luchtkwaliteit. Niet meteen een resultaat waarvan je een zucht van opluchting slaakt.
Het EMA hanteert de normen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). ‘Goed’ betekent dus dat de waarden onder de drempel van 10 microgram fijn stof per kubieke meter lucht liggen (10 μg/m³). Voor de WHO telt alleen de gezondheidsimpact, waardoor haar drempel lager ligt dan die van de Europese Unie (25 μg/m³). In de monitor krijgen steden met concentraties vanaf 25 μg/m³ het label ‘zeer slecht’. De Europese limiet is m.a.w. een politiek compromis waarvan je je afvraagt wat de waarde ervan is.
Burgers in actie
Het gebeurt steeds vaker dat overheden op hun verantwoordelijkheid worden gewezen of zelfs voor de rechtbank worden veroordeeld. In 2019 floot de Raad van State de Nederlandse Rijksoverheid al terug voor haar stikstofbeleid (Programma Aanpak Stikstof). In Frankrijk daagden enkele ngo’s, waaronder Greenpeace en Oxfam, in februari 2021 de overheid voor de rechter omdat die haar eigen plannen voor uitstootreductie niet gevolgd had. Ook zij kregen gelijk. En in Ierland wonnen de Friends of the Irish Environment (“Vrienden van het Ierse Milieu”) hun zaak tegen de Ierse overheid. In juni 2021 veroordeelde een rechter de vier regeringen in ons land voor nalatig klimaatbeleid. De klacht werd aangespannen door de vzw Klimaatzaak samen met nog 54.000 burgers.
In Stad Antwerpen dienden burgers, verzameld in de groep ‘Recht op Lucht’, klacht in tegen het stadsbestuur en de Vlaamse overheid. Ze pleiten schuldig verzuim omdat de stad te weinig doet om de schadelijke gevolgen van luchtvervuiling aan te pakken. Hun eis: een overheid met meer ambitie die haar burgers beschermt en niet enkel de boetes betaalt voor het overschrijden van de luchtkwaliteitsnormen. Ook buiten de rechtbank verscherpt de aandacht met de breed uitwaaierende acties van Café Filtré of Curieuzeneuzen.
De kostprijs van vuile lucht
Al die initiatieven duiden alvast op een groeiend bewustzijn in de maatschappij rond de gevaren van luchtvervuiling en klimaatopwarming. Alleen jammer om vast te stellen dat onze gezondheid voor beleidsmakers ondergeschikt is aan economische belangen. Ze durven zich gemakkelijk rijk te rekenen en vergeten voor het gemak dat milieu- en luchtvervuiling ook een prijskaartje hebben. Eentje dat sowieso moet worden betaald. De vraag is alleen door wie.
In Vlaanderen bedraagt de totale kost van luchtvervuiling ongeveer 8 miljard euro (cijfers voor 2015)! Het overgrote deel daarvan betreft kosten voor gezondheidsproblemen. Met dat bedrag kan je een pak kostenefficiënte maatregelen nemen die onze lucht properder en gezonder maken. Het probleem met de kostprijs van vervuiling is dat het gaat om externe kosten. Kosten dus waarvoor de veroorzaker niet opdraait, maar een andere partij, vaak een hele maatschappij. En als maatregelen al opbrengsten opleveren, dan is dat vaak pas vele jaren nadat de kosten zijn gemaakt. Vandaar dat overheden, die in legislaturen rekenen, weinig daadkracht tonen of kiezen voor minder efficiënte oplossingen en maatregelen op korte termijn.
Oplossingen
Fijn stof heeft (veel) meer bronnen dan alleen het wegverkeer. Ook de industrie, de huishoudens en de landbouw zijn belangrijke bronnen van fijn stof en andere vormen van luchtvervuiling. In zijn boek ‘Onze lucht’ doet Wouter Lefebvre van VITO een aanzet tot effectieve maatregelen voor 5 sectoren: landbouw, huishoudens, transport, industrie en de overheid. Grosso modo komt het hierop neer:
- een energiesysteem dat fossiele brandstoffen laat uitdoven;
- een mobiliteitssysteem dat privéauto’s vervangt door openbaar vervoer, fietsen en stappen;
- landbouw die haar ammoniakemissies drastisch vermindert.
Even een noot: elektrische auto’s gaan het fijnstofprobleem niet oplossen. Bij moderne auto’s met verbrandingsmotor is nog maar 15 % van de fijnstofuitstoot afkomstig van verbranding. De rest wordt vooral veroorzaakt door slijtage van remmen, banden en asfalt. De enige maatregel die echt helpt is dus lichtere wagens bouwen (SUV’s iemand?) en eenvoudigweg minder kilometers rijden. Misschien wat stof tot nadenken voor onze door CO² geobsedeerde politici die onlangs vol misplaatste trots hun plannen voor ‘groene’ bedrijfswagens uit de doeken deden.
Meer autokilometers zorgen ook voor minder fysieke activiteit en meer uitstoot, wat dan weer slecht is voor onze longen en algemene conditie. Dat zorgt op zijn beurt weer voor minder gezonde levensjaren, enz. Over een vicieuze cirkel gesproken. Als we onze woonomgeving beter plannen en ontwerpen met het oog op actieve mobiliteit, lokken we mensen vanzelf uit hun auto. En zorgen we er op termijn voor dat de auto niet langer het favoriete vervoersmiddel van de Belg is.
Investeren in luchtkwaliteit is zonder twijfel een goede zaak voor iedereen. We kunnen er allemaal een stukje toe bijdragen. Stap voor stap op alle vlakken van ons dagelijks leven. Dat we daarvoor de auto wat vaker laten staan, wat meer vegetarische keukenexperimenten houden of het gezellige haardvuur in de winter vervangen door een warme chocomelk, gaat onze levenskwaliteit niet verminderen. Wat uiteraard wél vermindert is de luchtvervuiling. En dan halen we dat schandalig hoge cijfer van verloren levensjaren weer wat naar beneden. Dat lucht letterlijk van levensbelang is, staat als een paal boven water. Wordt het dan niet hoog tijd dat we schone lucht inademen?
Gerelateerde inzichten
Waarom Mobiel 21 samenwerken zo super vindt
Els Van den broeck, algemeen directeur bij Mobiel 21, schuift aan tafel bij de Socius-podcast ‘Allemaal Politiek’ om te praten over succesvolle samenwerkingen als hefboom voor verandering.
Burgers schrijven mee aan nieuw fietsplan in As
Onlangs stelde de gemeente As haar nieuw Fietsplan voor. Met dit plan wil de voormalige mijngemeente fietsen nog vlotter en veiliger maken. Het plan ontstond in nauwe samenwerking tussen de gemeente, haar inwoners en Mobiel 21.
Meer straten op mensenmaat
We tonen hoe geweldig straten zijn als er meer plaats is voor mensen en minder voor auto's. Straten op mensenmaat met ruimte voor ontmoeting, spel, natuur, adem en rust. Enfin, straten om in te leven, dus.