Wat doet een Autovrije Zondag in de 21ste eeuw?
We kunnen in ieder geval niet zeggen dat we op het vlak van duurzame mobiliteit hebben stilgestaan (no pun intended). Misschien hebben al die autovrije dagen intussen hun doel al wel bereikt, en – durven we het zeggen? – hun beste tijd gehad. Tijd om het ‘track record’ van de autoloze en Autovrije Zondagen te bekijken en in te schatten of we ze ook in de toekomst nog gaan nodig hebben.
Van economische noodzaak naar maatschappelijk signaal
In de jaren 40, 50 en 70 waren de autoloze zondagen ingegeven door olietekorten en crisissen. Ze zijn amper te vergelijken met de vrijwillige autovrije zondagen die we sinds 1999 kennen. De functie van de autovrije zondag is verschoven van pure economische noodzaak (brandstof te sparen in tijden van crisis) naar een pleidooi voor meer milieubewustzijn en leefbaarheid in de stad. Het pragmatische heeft plaats gemaakt voor een ideologische invulling. Een Autovrije Zondag laat mensen dromen hoe hun straat, buurt, stad zou kunnen zijn zonder auto’s.
Troef 1: Dromen over anders
Als we veel mensen kunnen laten dromen of nog maar laten stilstaan bij hun vervoersgewoonten dan kunnen we op termijn dingen veranderen. De kracht van Autovrije Zondag ligt erin dat hij echt iedereen bereikt, dus niet enkel de geëngageerde buurtcomités en straatgroeperingen en niet enkel gemotiveerde bedrijven en werkgevers of de pendelende forenzen. De boodschap gaat naar alle bewoners, bezoekers, handelaars en toevallige passanten. De straat is bovendien één van de enige plekken die letterlijk Jan en alleman elke dag gebruikt. Doordat net de straat centraal staat op autovrije dagen is het potentieel om er een sterke campagne rond te bouwen zo groot.
Geen enkele sensibiliseringscampagne rond duurzame mobiliteit slaagt erin zo een brede doelgroep te bereiken als die van Autovrije Zondag. Geen wonder dat in veel Europese landen de week tussen 16 en 22 september in het teken staat van duurzame mobiliteit. De inschrijvingen van steden en gemeenten die een autovrije dag op poten zetten, zit de laatste jaren duidelijk in de lift. Eenmaal geproefd van een autovrije dag hebben ze vaak de smaak te pakken. In 2023 organiseerden 48 Vlaamse steden en gemeenten een Autovrije Zondag. Daarmee maken ze duidelijk dat ze de derde zondag van september een afspraak hebben die ze niet meer willen missen.
Troef 2: Gezonder is beter
In tijden waar verkeerscirculatie en gezonde lucht hoog op de beleidsagenda staan, is een Autovrije Zondag de ideale gelegenheid om het effect, zij het kortstondig, van een nieuwe verkeersmaatregel, een verkeersfilter, een omleidingslus of een lage-emissiezone te testen en te evalueren. Steden of gemeenten kunnen op een Autovrije Zondag handig gaan experimenteren met stukken straat of mixwijken of zelfs volledige afgesloten stadscentra. Ze pakken het zo groot of zo klein aan als ze zelf willen. Het dagje autorust is naast de ruimtelijk verademing door de vrijgekomen ruimte ook een letterlijke verademing. Studies tijdens de Autovrije Zondag in Brussel van IRCEL tonen zwart op wit dat de gemeten luchtkwaliteit tijdens deze dag beduidend beter is dan op een doorsnee (zon)dag.
Troef 3: Power to the people
De stad een keer mogen ervaren zonder verkeerslawaai, is toch iets waar ook de grootste dieselvreter een klein beetje warm van wordt. Het doet ook gewoon goed om het initiatief aan de inwoners en verenigingen te laten om de vrijgekomen ruimte creatief en naar hartenlust in te vullen. Een Autovrije Zondag is een blanco canvas en al jaren een succesformule. Of wat dacht je van rollatortreffens, color runs, pop-up-tafeltennistafels, fotozoektochten, sportdemonstraties, wijkquizzen, kinderkoersen, buurtfeesten, concerten, dansinitiaties en veel meer?
Ja, zo’n Autovrije Zondag zet heel wat mensen (anders) in beweging. Vandaag hebben we hem zeker nog nodig om te laten zien dat je niet altijd een auto nodig hebt om ergens te geraken. Maar tegelijkertijd hopen we ook stilletjes dat er een dag komt dat we hem niet meer nodig hebben. Dat duurzame mobiliteit zo is ingeburgerd en verankerd in ons verplaatsingsgedrag dat we er niet meer bij nadenken. Tot het zover is zal de Autovrije Zondag nog wel eens aanleiding geven tot gefoeter. Maar ondertussen is er toch een lichtje dat gaat branden in het hoofd van de foeteraars: dat de auto zeker niet voor alle verplaatsingen het ideale vervoersmiddel is. Niets zo efficiënt als een dag ‘cold turkey’ om te ontdekken hoeveel alternatieve vervoersmiddelen er bestaan. Om te zien hoeveel ruimte er in een stad is als de auto er niet is. Om te zien hoeveel initiatieven er spontaan bij bewoners opborrelen om die ruimte te gebruiken. Om te zien dat dromen niet altijd bedrog zijn.
Gerelateerde inzichten
Waarom Mobiel 21 samenwerken zo super vindt
Els Van den broeck, algemeen directeur bij Mobiel 21, schuift aan tafel bij de Socius-podcast ‘Allemaal Politiek’ om te praten over succesvolle samenwerkingen als hefboom voor verandering.
Burgers schrijven mee aan nieuw fietsplan in As
Onlangs stelde de gemeente As haar nieuw Fietsplan voor. Met dit plan wil de voormalige mijngemeente fietsen nog vlotter en veiliger maken. Het plan ontstond in nauwe samenwerking tussen de gemeente, haar inwoners en Mobiel 21.
Meer straten op mensenmaat
We tonen hoe geweldig straten zijn als er meer plaats is voor mensen en minder voor auto's. Straten op mensenmaat met ruimte voor ontmoeting, spel, natuur, adem en rust. Enfin, straten om in te leven, dus.